Selecteer een pagina

Zeemeerminnen en Nimfen

Heel bijzonder beeld, voor- en achterkant bewerkt. Achterzijde: Twee zeemeerminnen of naga’s (?). Zie tekst. Het beeld is in z’n totaliteit 42 cm. hoog. De zeemeerminnen zijn beide 18 cm. lang.

In onze Nederlandse of Europese overleveringen komen regelmatig zeemeerminnen of -mannen voor. Het sprookje van de kleine zeemeermin is populair en algemeen bekend, zo ook het verhaal van de Lorelei. Als boegbeeld op schepen werden vaak zeemeerminnen toegepast. Tijdens mijn activiteiten inzake het verzamelen van Balinese houtsnijwerken ben ik ook wel incidenteel tegen zeemeerminnen “aan gelopen”. Oosterse verhalen waarin zeemeerminnen daadwerkelijk een rol speelden heb ik eigenlijk enkel in het boek van Roland Smeets gevonden, maar ik hoor het graag als u er nog meer kent. Daarnaast ben ik teksten tegengekomen waar wordt gesteld dat de bekende Naga’s zich als half-mens, half-dier kunnen manifesteren en daarmee het uiterlijk van een zeemeermin of -man kunnen aannemen. Ik heb verschillende Balinese beelden waar zeemeerminnen worden afgebeeld. Mijn eerste zeemeermin heeft heel lang op mijn hoofdpagina “Houtsnijwerken” gestaan.

Een zeemeermin of meermin is een mythisch wezen, met het bovenlichaam van een vrouw en in plaats van benen een vissenstaart. Haar mannelijke tegenpool, die veel minder voorkomt, is de zeemeerman.

Wikipedia: Nyai Loro Kidul wordt ook Nyi Roro Kidul en Ratu Kidul genoemd; meerdere namen worden haar toegeschreven en zij wordt beschouwd als de meest belangrijke godin van Java in Indonesië. Haar karakter is van een zeer complexe aard die onder het fenomeen godin geplaatst kan worden. De vertaling van haar naam luidt Koningin van het Zuiden of de Zuidzee Godin; de Zuidzee is (de Indische Oceaan of Samudra Kidul) in de Javaanse en Soendanese mythologie. Er is hoewel weinig over haar bekend, ook daar de overleveringen veelal mondeling zijn doorgegeven op Java.

Wikipedia: Verhalen over zeemeerminnen gaan tot heel ver terug in de oudheid. Het mythische wezen van de zeemeermin/zeemeerman vindt zijn oorsprong bij de Babyloniërs en Sumeriërs. Zij kenden de god Ea of Enki, de god van de zoete wateren, die volgens de mythologie de schepper en redder van de mens is. Hij werd afgebeeld met een vissenstaart of met een vis over zijn hoofd. De eerste meerminnen, zeedemonen, half-vrouw, half-vogel, hadden hun domicilie gekozen in de grotten en op de rotsen rond de Tyrreense Zee. Door hun zachte gezang lokten zij de schippers op de klippen. Zij worden voor het eerst genoemd in de Odyssee van Homerus, waar zij hun charmes aan Odysseus tentoonspreidden. Odysseus beval zijn matrozen was in de oren te stoppen en liet zich vervolgens door zijn bemanning aan de mast van zijn schip vastbinden om aan het liefelijke gezang van de sirenen te ontkomen.

Een van mijn tempelbeelden. Priester, aan beide zijden geflankeerd door een zeemeermin.

Dit verhaal werd in de middeleeuwen door de kerk gebruikt om mensen te waarschuwen voor het kwaad van de verleiding. In die tijd vond je dan ook in veel kerken, kloosters en kathedralen afbeeldingen van zeemeerminnen. Zeemeerminnen met een vissenstaart werden voor het eerst beschreven door de Heilige Adelmus omstreeks 680 na Christus. Columbus zag zeemeerminnen op zijn reis naar Amerika. Hij beschrijft ze in zijn dagboek.

De middeleeuwse fantasie van meerminnen met een vissenstaart komt van de verhalen van zeelui, die dachten deze wezens in het schuim gezien te hebben. In werkelijkheid hebben zij waarschijnlijk zeekoeien of lamantijnen gezien: deze zoogdieren uit tropische wateren hebben een spitse vorm; de vrouwtjes hebben ook tepels, die het beeld van de vrouwelijke lichaamsvormen oproepen. Niet zo verbazend dat de lichtgelovige scheepsgangers een dergelijke vergissing konden maken.

Chinese draken
Wikipedia: Ook Chinese draken kunnen in de gedaante van een mens of vis verschijnen. Er zijn meerdere overeenkomsten tussen de Chinese draak en de zeemeermin.

Er zijn een paar duidelijke verschillen tussen de draken uit het Oosten en de draken uit het Westen: Chinese draken spugen geen vuur, ze hebben geen vleugels, maar kunnen vliegen met behulp van magie en ze kunnen van vorm en grootte veranderen. Deze draken zijn geen knorrige, gevaarlijke of hebberige schepsels. Ze zijn vrolijk, wijs, vriendelijk en hulpvaardig en dragen volgens sommigen een parel met magische eigenschappen in hun baard, de zogenaamde drakenparel.

Draken zijn erg gastvrij en vrijgevig, maar dit wil niet zeggen dat het geen geduchte, mensen verslindende tegenstander is voor vijanden en dieven.

Een snijwerk van hoorn dat ik als Balinees heb aangeboden gekregen. Als het al op Bali gesneden is, dan voldoet de draak wel aan de hiernaast beschreven Chinese kenmerken.

Een Chinese draak heeft een paard-/kameelachtige kop, hertenhorens en een baard. Zijn lenige lichaam is volledig bedekt met schubben en zijn vier poten hebben klauwen. Vaak houdt de draak een bol of parel vast, dit staat voor de donder. De draken kunnen onzichtbaar worden en klein als een rups of zo groot dat ze alles tussen hemel en aarde vullen.

De draken worden geboren uit een ei, als waterslangen, en later evolueren ze tot echte draken.

Een Chinese draak is de god van het water en iedere poel of put heeft zijn eigen draak. De opperste drakenkoning heeft zijn paleis op de bodem van de Oostelijke Oceaan en ze beschikken over magische vermogens. Draken kunnen zich in de gedaante van mens, vis of slang vertonen en ze roven soms jonge meisjes. Net als andere fabeldieren kunnen ze eerder bedwongen worden door een list dan door geweld.

De meeste van deze draken houden zich op in rivieren, meren en andere wateren die ze laten overstromen als ze kwaad zijn. Andere brengen regen, trekken de koets van de eerste Chinese keizers of bewaken de hemel.  De draak staat bovenaan de mythische rangorde van 360 geschubde dieren. Hij hoort bij het oosten en staat symbool voor zonsopgang, lente en vruchtbaarheid. De Taoïstische draak brengt geluk en voorspoed, na de komst van het boeddhisme gaan de draken meer lijken op de naga’s uit India. Draken staan voor yang, terwijl de feniks voor yin staat, respectievelijk het mannelijke en vrouwelijke.

Naga’s
Wikipedia: Naga’s zijn afkomstig uit India en werden door het boeddhisme meegebracht naar China en het Verre Oosten, zo beïnvloedde de naga de Chinese draak. Soms zijn naga’s half mens en half slang.

De natuurlijke vorm van Naga’s is die van een grote oerslang. Ze hebben echter de kracht om hun lichaam (tijdelijk) een andere vorm aan te laten nemen, en kunnen daardoor in verschillende gedaan-ten voorkomen: Draak, waterdraak, als veelkoppige draak, mens, half slang en half mens of mens met slangen groeiend uit het hoofd.

De naga’s bezitten volgens het hindoeïsme een goddelijke parel van kennis. Naga’s kunnen goed- of kwaadaardig zijn en geven je robijnen als je ze voor je wint, maar hun gif is dodelijk. Naga’s worden gemakkelijk boos en hun adem en oogblik kunnen dodelijk zijn. In het hindoeïsme en in de Jataka verhalen van het boeddhisme zijn de enorme Garuda vogels de grote vijand van de naga’s. In het boeddhisme maken de naga’s deel uit van de Catummaharajika devas.

Naga’s nemen vaak de functie van bewaker op zich. In India bewaken naga’s de poorten van heilige oorden. Op platforms rond Asvattha bomen wordt hun beeltenis gelegd; het zou de menselijke vruchtbaarheid bevorderen. Ze bewaken ook vaak heilige relikwieën van de Boeddha of zijn discipelen.

Er worden twee klassen naga’s onderscheiden: landnaga’s en waternaga’s. De landnaga’s worden soms ook wel ‘verborgen naga’s’ genoemd en bewaken schatten en hebben verschillende ondergrondse steden. Een van deze steden is genaamd Bhogavatien is een stralende stad van muziek en bloemen, bestuurd door de slangenkoning Takshaka. Naga’s van het water leven in bronnen, rivieren en meren. Ze hebben paleizen op de zeebodem, vervaardigd uit de meest kostbare metalen en edelstenen. Waternaga’s vormen wolken en geven regen, maar verwoesten het land met overstromingen als ze kwaad zijn.

Een meer recente toepassing van de naga als symbool is de esculaap, waarbij de naga voor wijsheid staat.

De zeemeermin speelt een rol in de Ramayana, het inmiddels bekende godenepos dat stamt uit India en bekend is in geheel Zuidoost-Azië. In het kort: Zij probeert de pogingen van de apengod en -koning Hanuman om een brug te bouwen naar het eiland Lank te dwarsbomen. Haar pogingen mislukken omdat ze hopeloos verliefd wordt op Hanuman. Uiteindelijk trouwen ze met elkaar en geeft ze haar plannen om het bouwen van de brug te dwarsbomen op.

Naast de zee meerminnen bestaan er ook nimfen. Op deze foto staan er drie. Het enige verschil met de zeemeerminnen zijn de vleugels. Al deze drie beelden zijn van topkwaliteit.

Een zeemeermin met vleugels
Een van de meest opvallende zeemeerminnen zag ik begin januari 2013 op Marktplaats verschijnen. Een zeemeermin met vleugels !! Dat had ik tot dan toe niet eerder gezien. Op mijn biedingen kreeg ik de volgende reactie: “Goedemorgen Bart, Allereerst de beste wensen voor het nieuwe jaar. Bedankt voor je snelle reactie. Ik zal het overleggen maar denk dat de familie een hoger bedrag in gedachte heeft. In ieder geval heb ik je adres en weet ik je te vinden indien nodig.” Maar een reactie bleef uit en ik was het beeld eigenlijk alweer een beetje vergeten toen ik op 23 december 2014 het volgende mailtje ontving: “Hallo Bart, We hebben elkaar al vaker gesproken over “mijn” zeemeermin. Nogmaals bied ik hem te koop aan. Ik wil er € xxx,00 voor hebben. Dan wil ik hem wel komen brengen bij je. Ik hoor graag van je.” Ik antwoordde: “Beste Johnny, Ik herken deze zeemeermin natuurlijk wel, maar ik vind deze gewoon te duur voor mij. Ik geef toe dat het een geweldig mooi exemplaar is, maar voor mij is deze niet veel mooier dan de exemplaren die ik al heb en voor de duurste heb ik destijds xxx euro betaald. Het uiterste bedrag dat ik voor die van jou wil betalen is € xxx,00 en dat enkel vanwege de vleugels, want het gezicht vind ik helemaal niet zo verschrikkelijk fijn. Dank voor het aanbieden,” Later schreef de aanbieder nog: “Hoi Bart, ik begrijp het en is goed. Gaat mij om 2 dingen, 1: ik wil er de juiste prijs voor krijgen (het is een mooi exemplaar), 2: bij jou is hij op de juiste plek!” Uiteindelijk zijn we het eens geworden en schreef hij de volgende tekst: “Excuus voor de late reactie, ik moest er even over nadenken! Het is minder als ik had gedacht/verwacht/gehoopt, maar laten we het maar doen. Beter bij een liefhebber zoals jij als nog 20 jaar bij mij in de kast en als ik eenmaal dood ben naar de kringloop. Ik heb het beeld zojuist zorgvuldig ingepakt en ga het zo bij de post aanbieden. Ook zal ik je een paar foto’s van het pakket sturen als ook het afschrift van het postkantoor. Ik hoop dat je er nog heel veel plezier aan gaat beleven, het is voor jou, als liefhebber, een prachtexemplaar.” Dat is ontegenzeggelijk waar. Het is een van de mooiste en meest opvallende zeemeerminnen die ik tot nu toe onder ogen gekregen heb. Verzamelaars die mijn collectie komen bekijken hebben er ook alle lof voor.

Zeemeerminnen afkomstig van Bali zijn maar beperkt te vinden op de houtsnijwerkenmarkt en menig verzamelaar is er naar op zoek. Zelf speur ik, zoals genoegzaam bekend, regelmatig Marktplaats af op zoek naar uitbreiding van mijn collectie. Doordat ik inmiddels letterlijk aardig vol begin te lopen zijn mijn selectiecriteria inmiddels wel wat scherper en kritischer geworden. Toch koop ik elke maand nog steeds wel enkele beelden. Soms verkoop ik er ook wel een paar.

Prachtig beeld van een vrouw met kreeft en een octopus. Via het internet ben ik er achter gekomen dat dit beeld via Hothimo bij de vorige eigenaar terecht zal zijn gekomen. Toon, de eigenaar van Hothimo, bood mij nog een soortgelijk beeld aan, maar het is er nooit van gekomen dat op te halen. Nu (november 2021) stopt hij met zijn bedrijf mede omdat hij de huur van zijn pand niet kan verlengen. Hij heeft in de tijd mooie beelden geïmporteerd.

Eind mei 2015 werd mijn aandacht getrokken door een beeld dat als volgt werd aangeprezen: “Indonesië/Bali VROUW met KREEFT. Te koop prachtig beeld van een vrouw met kreeft en geen beschadiging hoogte 47 cm breed 40 cm voor meer houtsnijwerk kijk ook eens ….” Vrouw met kreeft.
Bij nadere beschouwing bleek het naar mijn idee toch echt wel om een zeemeermin te gaan en dus vroeg ik naar de prijs van het beeld. Die viel me alleszins mee en al snel was ik het met de aanbieder eens over de koop van het beeld. Kort daarna werd het perfect verpakt bij mij afgeleverd. Het beeld is duidelijk Balinees. De Balinese danskroon en ook de stijl van het beeld bevestigen mij dat. De zeemeermin zelf is afwijkend in die zin dat bijvoorbeeld de armen in plaats van in handen overgaan in wat vinachtige ledematen. De fraaie krab grijpt met een van zijn scharen in de borst van de meermin en de octopus is realistisch uitgewerkt. Vanwege de afwijkende voorstelling en de kwaliteit van het beeld beschouw ik het als een aangename aanvulling op mijn collectie zeemeerminnen. De foto’s spreken weer voor zich.

Een door Subrata vervaardigd beeld van Bima met Putri Duyung. Het beeld is door hem gesigneerd en is gemaakt van krokodilhout.

Over zeemeerminnen in de Hindoeverhalen of Balinese geschiedenis kan ik maar heel weinig vinden. Tijdens mijn verblijf op Bali in februari 2017 en de verrassende ontmoeting met I Nyoman Subrata in Kuta, viel een door hem vervaardigd beeld van Bima met Putri Duyung, dan ook op. Die namen wist ik toen nog niet, maar die wist meneer Subrata mij natuurlijk te vertellen. Het beeld was door hem gesigneerd en hij had in de collectie nog een vijftal beelden, in dezelfde stijl gesneden, van krokodilhout. Deze beelden had hij zo’n tien jaren geleden gemaakt en hij vertelde dat hij deze niet meer maakte. Ze waren allemaal gesigneerd: Subrata – Bali. Wat de relatie van Bima met Putri Duyung de zeemeermin is, heb ik niet kunnen achterhalen. Ik vermoed dat het (een van) zijn vrouw(en) is.

 

Hierna volgt een galerij, waarin al mijn zeemeerminnen nog eens op foto’s terug komen.

 

 

 

Translate »